ఆంగ్లమాన క్యాలెండర్‍ ప్రకారం ఏడాదిలో తొమ్మిదో మాసం- సెప్టెంబరు. ఇది మనకు, తెలుగు పంచాంగం ప్రకారం భాద్రపద మాసం. చైత్రాది మాస పరిగణనలో ఇది ఆరవ మాసం. సెప్టెంబరు మాసంలో శ్రావణ మాసపు తిథులు (సెప్టెంబరు 1, 2, 3) మూడు ఉండగా, మిగతా మొత్తం నెలంతా భాద్రపద మాస తిథులే. ఈ మాసంలో వచ్చే ప్రధాన పండుగల్లో వినాయక చవితి ఒకటి. ఇంకా పోలాల అమావాస్య, పరివర్తన ఏకాదశి, గురు పూజోత్సవం, కల్కి ద్వాదశి, ఇందిరా ఏకాదశి, రుషి పంచమి, అనంత పద్మనాభస్వామి వ్రతం, వామన జయంతి, విశ్వకర్మ జయంతి వంటివి ఇంకా ఈ నెలలో వచ్చే ప్రధాన పర్వాలు, పండుగలు..
2024- సెప్టెంబరు 1, ఆదివారం,
శ్రావణ బహుళ చతుర్దశి నుంచి
2024- సెప్టెంబరు 30, సోమవారం,
భాద్రపద బహుళ త్రయోదశి వరకు..
శ్రీ క్రోధి నామ సంవత్సరం
– శ్రావణం –
భాద్రపదం- వర్ష రుతువు- దక్షిణాయనం
ప్రతి నెలలోనూ పౌర్ణమి రోజు వచ్చే నక్షత్రం ఆధారంగా ఆ మాసానికి పేరు పెట్టడం ఆయా మాసాల ప్రత్యేకత. ఈ క్రమంలో పూర్వాభాద్ర, ఉత్తరాభాద్ర పూర్ణిమ నాడు చంద్రుడు ఆయా నక్షత్రాల్లో ఉంటే అది భాద్రపద మాసం అవుతుంది. అసలు ఆదిలో కలియుగం భాద్రపద మాసంతోనే మొదలైందనే వాదనలు కూడా ఉన్నాయి. భాద్రపద మాసం ఆధ్యాత్మికంగా విశిష్టమైనది. మన తెలుగు మాసాలలో ప్రత్యేకమైన వైజ్ఞానిక ధర్మం ఉంది. నిజానికి మన భారతీయ ఆధ్యాత్మిక సంప్రదాయంలోని ప్రధాన పర్వాలన్నీ ఈ మాసం నుంచే ఆరంభమవుతాయని అంటారు. మిగతా పండుగలకు మనల్ని సన్నద్ధం చేసి మనకు శుభాలు (భద్ర) కలిగేలా చేస్తుంది కాబట్టి ఇది భద్రమాసం. అదే భాద్రపదం అయ్యింది. వినాయకుడికి ఈ మాసం అత్యంత ప్రీతికరమైనది. ఈ మాసం నుంచి మొదలయ్యే పండుగలన్నింటికీ మనల్ని సన్నద్ధం చేసి, ఆయా రోజుల్లో ఆయా దేవతల్ని కొలిచేందుకు, వారి ఆరాధనలో మనకు విఘ్నాలు రాకుండా ఉండేందుకు గణపతిని మొదట పూజించాలి. ఆబాల గోపాలానికి ఇష్టమైన వినాయక నవరాత్రోత్సవాలతో భాద్రపద మాసంలో ఎటుచూసినా ఉత్సవ వాతావరణమే కనిపిస్తుంది. ఊరూరా సందడి నెలకొంటుంది. ఈ మాసంలో గృహ నిర్మాణం ఆరంభించరాదని మత్స్య పురాణం చెబుతోంది. ఆషాఢం తరువాత మళ్లీ భాద్రపదంలోనే ఆడపిల్లలు అరచేతులకు గోరింటాకు పెట్టుకుని మురిసిపోతారు. భాద్రపదంలో వర్షాలు ధారాళంగా కురుస్తాయి. నేలంతా చిత్తడిగా మారుతుంది. రోగాలు ముసురుకుంటాయి. వాటిని ఎదుర్కోవడానికి తగిన ఆహార నియమాలతో ఈ మాసంలో వివిధ వ్రతాలు, నోములను మన పెద్దలు నిర్దేశించారు. భాద్రపద మాసంలో వచ్చే పర్వాల్లో ఆయా దేవతలకు నివేదించే ప్రధాన నైవేద్యం ఉండ్రాళ్లు. వీటిని ఆవిరి మీద ఉడికిస్తారు. సెప్టెంబరు నెలలో నెలకొని ఉండే వర్ష రుతు వాతావరణం రీత్యా ఈ ఉండ్రాళ్లు ఆరోగ్యానికి ఎంతో మేలు చేస్తాయి. వినాయకుడికీ ఇవంటే ఎంతో ప్రీతి. ఇక, ఈ నెలలో వచ్చే పర్వాలు, పర్వదినాల గురించి తెలుసుకునే ముందు ఈ మాసం యొక్క కొన్ని విశేషాల పరిచయం..
• భాద్రపద మాసంలో ఏకాన్న ఆహార వ్రతాన్ని ఆచరిస్తారు. దీనివల్ల ధనం, ఆరోగ్యం ప్రాప్తిస్తాయని అంటారు.
• గణపతి నవరాత్రులు భాద్రపదం ప్రత్యేకం.
• రుషి పంచమి నాడు స్త్రీలంతా రుషులను పూజించి ఉపవాసం ఉండాలి. అలా చేస్తే రుషుల అనుగ్రహంతో తమలో ఉన్న దోషాలన్నీ తొలగిపోతాయని అంటారు.
• పరివర్తన ఏకాదశి రోజున ఉపవాసం ఉండి, జాగరణ చేస్తే.. గృహస్తు జీవితంలో చేసిన పాపాలన్నీ నశించిపోతాయని అంటారు.
• భాద్రపద మాసంలో మరో ప్రత్యేకత.. మహాలయ పక్షం. భాద్రపద పౌర్ణమి మర్నాటి నుంచి పదిహేను రోజుల పాటు ఈ మహాలయ పక్షం వస్తుంది. పితృదేవతలందరినీ ఈ కాలంలో తలుచుకోవడం, వారికి వైదిక కర్మలు నిర్వహించడం వంటివి ఈ పదిహేను రోజుల కాలంలో చేయాలని చెబుతారు. మనకీ జన్మనిచ్చిన మన పూర్వుల రుణం తీర్చుకునే అవకాశం మహాలయ పక్షంతోనే సాధ్యమవుతుంది.
• అసలు ఆదిలో కలియుగం భాద్రపద మాసంతోనే మొదలైందని అంటారు. ఎందుకంటే హిందూ పండుగలు వినాయక చవితితోనే మొదలవుతాయనే వాదన కూడా ఉంది.
• భాద్రపద మాసంలో వచ్చే ముఖ్యమైన తిథుల సమయంలో విరివిగా దానధర్మాలు చేయాలని అంటారు.
• భాద్రపద అమావాస్య హిందువులపై చాలా ముఖ్యమైనది. ఈ పవిత్రమైన రోజున తెల్లవారుజామునే స్నానం చేసి, ఇష్టదైవాన్ని పూజించి దానధర్మాలు చేసిన అనంతరం పూర్వీకులకు (తల్లిదండ్రులు, ఇతర పెద్దలు) నైవేద్యం సమర్పిస్తారు. ఈనాడు నదిలో కాకుంటే చెరువులో స్నానం చేయడం ముఖ్యం. ఉదయాన్నే సూర్య నమస్కారాలు ఆచరించాలి. అనంతరం నది తీరాన పూర్వీకులకు పిండ ప్రదానం సమర్పించాలి. అలాగే పేదలకు దానం చేయాలి. ఇలా చేయడం వల్ల పితురులకు శాంతి, విముక్తి లభిస్తాయని చెబుతారు.
• భాద్రపద అమావాస్య నాడు శనిదేవుడిని పూజించే ఆచారం కూడా ఉంది. రావి చెట్టు కింద ఆవగింజల నూనెతో దీపం వెలిగింది, పూర్వీకులను తలచుకుని, ఆ చెట్టు చుట్టూ ఏడు ప్రదక్షిణలు చేయాలి.
శ్రావణ బహుళ చతుర్దశి
సెప్టెంబరు 1, ఆదివారం
సెప్టెంబరు మాసపు తొలి తేదీన వచ్చిన తిథి- శ్రావణ బహుళ చతుర్దశి. ఇది మాస శివరాత్రి పర్వదినం.
శ్రావణ బహుళ అమావాస్య
సెప్టెంబరు 2, సోమవారం
శ్రావణ బహుళ అమావాస్య.. పొలాల అమావాస్య తిథి. ఈ తిథి మరునాడు మంగళవారం కూడా కొనసాగుతోంది. అంటే ఇది రెండు రోజుల పాటు ఉండనుంది. ఇదే మహాలయ అమావాస్యగానూ ప్రతీతి. ఈనాడు పితృ దేవతలు తమ సంతానం యొక్క ఇంటి ద్వారం వద్ద నిలుచుంటారని, కాబట్టి వారికి ఈరోజు శ్రాద్ధకర్మలు నిర్వహించాలని అంటారు. ఈనాడు ఆచరించే పూజా విధులకే పిఠారి వ్రతం అని పేరు. ఈనాడు పొద్దుటే లేచి స్నానం చేసి శివుడిని ఉద్దేశించి బొమ్మల పూజ చేయాలి. గోడపై, కాగితంపై, నేలపై దేవతల బొమ్మలు, ఇంట్లో ఉన్న వస్తువుల బొమ్మలు, మంచం, బల్ల, పాత్రలు, ఇల్లు, ఆవులు, గేదెలు, గుర్రాలు.. వీటి బొమ్మలు గీయాలి. వాటికి ఐదు సంవత్సరాల పాటు పూజా నియమాలు చేసి ఉద్వాపన చేయాలి. ఇలా చేస్తే సమస్త వస్తు సమృద్ధి కలుగుతుందని అంటారు. ఇది దసరా, దీపావళి, పంక్రాంతి పర్వదినాల సందర్భంలో చేసే బొమ్మల కొలువు వంటిది.
శ్రావణ బహుళ అమావాస్యనే పొలాల అమావాస్య అని కూడా అంటారు. ఈనాడు కొన్నిచోట్ల పోలాంబ వ్రతాన్ని ఆచరిస్తారు. పోలేరమ్మ అనే గ్రామ దేవతను ఈరోజు పూజిస్తారు. కాగా, పోలి పేరుతో మరో అమావాస్య పర్వం కూడా అమల్లో ఉంది. అది కార్తీక బహుళ అమావాస్య నాడు వస్తుంది. అది పోలి స్వర్గానికి వెళ్లిన అమావాస్యగా భావిస్తారు. ఇక, శ్రావణ బహుళ అమావాస్య నాడు వచ్చే ఈ అమావాస్యను తెలుగునాట పోలాల అమావాస్యగా వ్యవహరిస్తారు. ఈనాడు గోదావరి పొర్లి పొర్లి ప్రవహిస్తుందని నానుడి. మహారాష్ట్రలో పిఠోరి అమావాస్యగా దీనిని వ్యవహరిస్తారు. ఆమాదేర్‍ జ్యోతిషీ వ్రత గ్రంథంలో కౌశ్యమావాస్యగానూ, గ్రంథాంతరాల్లో ఆలోకామావాస్య గానూ, ఉత్కల దేశంలో సప్తపూరికామావాస్య అనీ పిలుస్తారు. పోలాలమావాస్యను ‘పోలామా’ అనీ అంటారు. పోల అంటే
కడుపు నిండా మేత మేసి, నీరు తాగి పనిపాటు లేకుండిన ఎద్దు అని అర్థం. ‘అమా’ అంటే అమావాస్య. ‘పోలామా’ అంటే ఎద్దులను బాగా మేపే అమావాప్య అని అర్థం. దీనిని బట్టి ఈ పర్వం వృషభ పూజకు ఉద్ధిష్టమైనదిగా భావించాలి. సాధారణంగా అమావాస్య నాడు రైతులు ఎద్దుల చేత ఏ పనీ చేయించరు. నాగలి కట్టరు. దుక్కి దున్నరు. ఏరువాక పున్నమ వచ్చే జ్యేష్ఠ పూర్ణిమ (జూన్‍) నాటి నుంచి వ్యవసాయ పనులతో ఎద్దులకు తీరిక ఉండదు. శ్రావణ మాసానికి వచ్చే సరికి వ్యవసాయ పనులు తీరుతాయి. దీంతో ఎద్దులకు విశ్రాంతి ఇవ్వాలనే నియమంతో ఈ పర్వాన్ని ఏర్పరిచి ఉండవచ్చు.. ఇక ఇదే తిథి నాడు సోమవారం వ్రతం కూడా ఆచరిస్తారు.
భాద్రపద శుద్ధ పాడ్యమి
సెప్టెంబరు 4, బుధవారం
భాద్రపద మాసపు ఆరంభ తిథి- భాద్రపద శుద్ధ పాడ్యమి. ఈనాటి నుంచి తిరిగి చంద్రోదయం ప్రారంభం.
ఈనాడు ఏ దేవుడి పూజ లేదని వివిధ వ్రత గ్రంథాలను బట్టి తెలుస్తోంది. కానీ, ఈనాడు ఆడపడుచులు ఆడిపాడే సంప్రదాయం ఉంది. ఈనాడు పడుచులు పెందరాళే లేస్తారు. తలంటి పోసుకుంటారు. అనేక పిండివంటలు వండుతారు. భోజనానంతరం స్త్రీలు విలాసంగా పొద్దుబుచ్చుతారు. సాయంకాలం తిరిగి పిండి వంటలతో భోజనం చేస్తారు. పడకకు చేరే లోపుగా ప్రతి వారు జొన్న కంకిలో గింజలు కొన్ని, ఒక దోసకాయ ముక్క తిని తీరాలని నియమం. అయితే, ఈ పర్వం పేరేమిటో, దానికి సంబంధించిన నేపథ్యమేమిటో ఇదమిత్థముగా తెలియరాదు. అయితే, భద్రచతుష్టయ వ్రతం, మృగశీర్షా వ్రతం వంటివి ఈనాడు ఆచరించాలని చతుర్వర్గ చింతామణి అనే వ్రత గ్రంథంలో ఉంది.
భాద్రపద శుద్ధ విదియ
సెప్టెంబరు 5, గురువారం
భాద్రపద శుద్ధ విదియ తిథి వరాహ జయంతి దినం.• జయంతి దినం గురించిన వివరాలు ఆమాదేర్‍ జ్యోతిషీ అనే వ్రత గ్రంథంలో ఉన్నాయి. అలాగే ఈనాడే ఉపాధ్యాయ దినోత్సవం. మనకు చదువులు చెప్పి వృద్ధిలోకి తెచ్చిన గురువులను పూజించి ఆశీస్సులు పొందడం, వారికి కృతజ్ఞత తెలపడం ఈ దినోత్సవం ముఖ్యోద్దేశం. ఉపాధ్యాయ దినోత్సవాన్నే గురు పూజోత్సవమని కూడా వ్యవహరిస్తారు.
భాద్రపద శుద్ధ తదియ
సెప్టెంబరు 6, శుక్రవారం
భాద్రపద శుద్ధ తదియ హరితాళిక వ్రతానికి ప్రసిద్ధి. తెలుగు నాట పదహారు కుడుముల తద్దిగా ఇది ప్రాచుర్యంలో ఉంది. సౌభాగ్యవంతమైన స్త్రీలు, కన్యలు ఆచరించే వ్రత పర్వమిది. ఈ వ్రతం ఆచరించే పార్వతీదేవి శివుడిని భర్తగా పొందిందని పురాణగాథ. ఈనాటి పూజకు అరటి స్తంభాలతో మండపం నిర్మించి, వివిధ వర్ణాల పట్టుబట్టలతో, తోరణాలతో దానిని అలంకరించాలి. పూజ తరువాత ఉపవాసం ఉండాలి. ఉత్తర భారతదేశంలోనే ఈ వ్రతాచరణ ఎక్కువగా ఉనికిలో ఉంది. ఇదే నాడు మన తెలుగు నాట పదహారు (16) కుడుముల తద్ది పర్వాన్ని జరుపుకుంటారు. ఇది నోము. పూర్వం ఓ రాజ కుమార్తె ఈ నోము సరిగా పరిసమాప్తి చేయలేదు. దీంతో మరుసటి జన్మలో ఆమె పేదరాలై పుట్టింది. ఈతి బాధలు భరించలేక ఆత్మహత్య చేసుకోవడానికి అడవికి వెళ్లగా, పార్వతీ పరమేశ్వరులు ప్రత్యక్షమై గతజన్మలో 16 కుడుముల తద్ది సరిగా ఆచరించని ఫలితంగానే ఈ కష్టాలు కలిగాయని చెబుతారు. అప్పుడు ఆ యువతికి పార్వతి స్వయంగా ఈ వ్రతాచరణ గురించి చెప్పింది. పార్వతీదేవి చెప్పిన ప్రకారం..
రాకుమార్తె ఇంటికి వచ్చి పార్వతీదేవి చెప్పిన విధంగా భాద్రపద శుద్ద తదియ గడియల్లో తలంటి పోసుకుని పదహారు కుడుములు వండుకుని మూతపెట్టి చల్ల తెచ్చేందుకు తలుపు దగ్గరగా వేసి పొరుగింటికి వెళ్లింది. ఆమె వచ్చేలోపు కుక్క లోనికి ప్రవేశించి కుడుములు తినివేసింది. అయితే, ఈశ్వరార్పణంగా భావించి ఆ చల్ల కూడా కుక్కకే ఆమె పోసింది. ఆమె జంతుప్రేమకు పార్వతీదేవి మెచ్చి ప్రత్యక్షమైంది. ‘రాచబిడ్డా! కుక్క కుడుములు తినేసిందని విచారించకు. నీ భూత హితార్థబుద్ధికి మెచ్చుకున్నాను. నీకు నేను కావాల్సినంత సంపద ఇస్తున్నాను’ అని చెప్పింది. ఆ ప్రకారమే ఆమెకు సంపద కలిగింది. దీంతో ఆమె ఏటేటా భాద్రపద శుద్ధ తదియ నాడు పదహారు కుడుములు వండి నైవేద్యం పెట్టి నోము ఆచరిస్తూ వచ్చింది. అప్పటి నుంచీ అది పదహారు కుడుముల తద్దిగా ప్రఖ్యాతి చెందింది.
భాద్రపదంలో ఇది చాలా విశేషమైన తిథి అని చెప్పాలి. ఈనాడు పదహారు కుడుముల తద్దితో పాటుగా, హరితాళికా వ్రతాన్ని ఆచరిస్తారు. ఉత్కల దేశంలో గౌరీ తృతీయ పేరిట నోము ఆచరిస్తారు. ఇంకా ఈనాడు కాంచన గౌరీ పూజ, ఉమా పూజ, కోటీశ్వరీ వ్రతం, అనంత తృతీయా వ్రతాలు ఆచరించాలని వివిధ వ్రత గ్రంథాలలో ఉంది.
భాద్రపద శుద్ధ చవితి
సెప్టెంబరు 7, శనివారం
తెలుగు నాట నాలుగు చతుర్థులు గణేశపరంగా ప్రసిద్ధం. అవి-
1) సంకష్ట చతుర్థి,
2) దూర్వా గణపతి (శ్రావణం లేదా కార్తీకంలో శుద్ధ చతుర్ధి నాడు ఈ వ్రతం ఆచరిస్తారు),
3) సిద్ధి వినాయక వ్రతం (భాద్రపద శుద్ధ చతుర్థి),
4) కపర్ధి వినాయక వ్రతం (శ్రావణ శుక్ల చతుర్థి).
వీటిలో భాద్రపద శుద్ధ చతుర్థియే వినాయక చతుర్థి (చవితి)గా ప్రసిద్ధి.
వంగ దేశంలో గణేశ చతుర్థి లేదు. దక్షిణ భారతంలో ఇది మిక్కిలి ప్రసిద్ధి. దీన్ని కొన్నిచోట్ల రాళ్ల పండుగ అనీ అంటారు. రాజస్థాన్‍లో ఇది వివాహ నిశ్చయాలకు మంచి రోజు. విద్యను కోరే వారు చవితి తిథిలో సరస్వతీ పూజ చేయాలని అంటారు. కొన్ని వ్రత గ్రంథాలలో భాద్రపద చతుర్ధిని శివ చతుర్థిగా వర్ణించారు. త్రిమూర్తులు కూడా గణపతిని పూజిస్తారని ప్రతీతి.
వినాయక ‘చవితి’ అయినా కానీ, ఇది వేర్వేరు చోట్ల అంతకంటే ఎక్కువ రోజులే ఆచరిస్తారు. మహారాష్ట్రలో 11 రోజులు, ఆంధప్రదేశ్‍, తెలంగాణ రాష్ట్రాల్లో 3, 5, 7, 9, 11 రోజుల పాటు గణపతిని పూజిస్తారు. వినాయకుడికి 21 మోదకాలు నైవేద్యంగా పెడతారు. అలాగే, 21 రకాల పత్రిని సమర్పిస్తారు. ఆ రోజు దేవునికి సమర్పించే పత్రిలో అతి పవిత్రమైనవి దూర్వా పత్రాలు (గరిక పోచలు). గజాననుడు మంగళాదైవతం. కాబట్టి ప్రతి కార్యానికి ముందు గజానన పూజ చేయడం ఆచారమైంది.
గణపతి మొత్తం దేవతల్లోనే విశిష్ట దైవం. విశేష రూపం, వాక్కులు, మనసు చేత ఏర్పడే దృశ్యాదృశ్య ప్రపంచం ‘గ’కారం. వాక్కులకు, మనసుకు అతీతమైన రూపాన్ని ‘ణ’కారం చేత సూచిస్తారు. ‘గం’ గణపతి బీజాక్షరం. గణపతి పృథ్వీతత్వానికి అధి దేవత. గణపతి చేతిలోని పాశం రాగాన్ని, అంకుశం తాళాన్ని సూచిస్తాయి. ఏకదంతం ఏకాగ్రతను, మోదకం ఆనందానికి ప్రతీకలు.
గణపతి ఏకదంతుడు. ఏకదంతం అద్వైత ప్రతీక. ఆయన చేతిలోని దంతం భగ్నలేఖిని. సృష్టిలో జ్ఞానం, విజ్ఞానం ఉన్నాయి. ఈ రెండూ ఒకటి కావు. అన్నింటిలోను ఒకే తత్వాన్ని వివరించి అనుభూతి కలిగించేది జ్ఞానం. దాన్ని విశ్లేషించేది విజ్ఞానం. విశ్లేషణ విభిన్నత్వాన్ని నిరూపిస్తుంది. జ్ఞానం ఏకత్వానికి ప్రతీక. విజ్ఞానం ఒక్కోసారి వైషమ్యాలను, అహంకారాన్ని కలిగిస్తుంది. గజముఖుని ఏకదంతం ఏకత్వానికి సంకేతం. భగ్నదంతం విజ్ఞానానికి సూచిక అని పండితుల భావన
భాద్రపద శుద్ధ పంచమి
సెప్టెంబరు 8, ఆదివారం
భాద్రపద శుద్ధ పంచమి తిథి రుషి పంచమిగా ప్రసిద్ధి. దీని గురించి భవిష్యోత్తర పురాణంలో ఉంది. ఇది కేవలం ఆడవాళ్లు మాత్రమే ఆచరించే వ్రతం. బాద్రపద శుక్ల పంచమి మధ్యాహ్న సమయంలో నదికి కానీ చెరువుకు కానీ వెళ్లి స్నానం చేయాలి.
ఒకప్పుడు సితాశ్వరాజు బ్రహ్మని తక్షణమే పాపాల్ని తగ్గించే వ్రతాన్ని గురించి చెప్పమన్నాడు. అప్పుడు బ్రహ్మ ‘రుషి పంచమి’ వ్రతం గురించి ఉపదేశించాడట.
విదర్భ దేశంలో ఉత్తంగుడు అనే బ్రాహ్మణుడి భార్య సుశీల మిక్కిలి పతివ్రత. వీరికి ఒక కొడుకు, ఒక కుమార్తె. కొడుకు వేద పండితుడు. కూతురు దురదృష్టవశాత్తూ బాల వితంతువు అయ్యింది. ఈ కష్టంతో ఉత్తంగుడు గంగా తీరవాసి అయి బ్రహ్మచారులకు వేదం చెబుతుండే వాడు. కూతురు అతనికి సపర్యలు చేస్తుండేది.
ఒకనాడు బాలిక శరీరం నుంచి పురుగులు పడ్డాయి. వాటిని చూసి భయంతో ఆమె స్ప•హ తప్పి పడిపోయింది. అప్పుడు తల్లి ఆమెను తండ్రికి చూపగా, అతను దివ్యదృష్టితో ఆమె పూర్వజన్మలో బ్రాహ్మణ బాలిక అయి ఉండి, రజస్వల అయిన నాడే ఇంట్లోని వస్తువులు ముట్టుకున్నట్టు గ్రహించాడు. అంతేకాక, నాడు ఆమె రుషి పంచమి వ్రతాన్ని ఆచరించే వారిని చూసి నవ్వింది. అందుకు ఆమె శరీరం క్రిమిగ్రస్తమైంది.
రుషి పంచమి వ్రతాన్ని ఆచరిస్తే ఈ దోషం పోతుంది. ఈ వ్రతాచరణ వల్ల రజస్వలగా ఉండి అజ్ఞాతంగా చేసే తప్పుల్ని పోగొట్టుకోవచ్చని అంటారు.
ఈ వ్రతం గురించి కృష్ణుడు ధర్మరాజుకు చెప్పినట్టు భవిష్యోత్తర పురాణంలో ఉంది. ఇది ప్రాయశ్చిత్తాత్మకమైన వ్రతం. ఈ వ్రతం గురించి చాలామందికి తెలుసు కానీ, ఆచరించే వారు తక్కువ.
భాద్రపద శుద్ధ షష్ఠి
సెప్టెంబరు 9, సోమవారం
భాద్రపద శుద్ధ షష్ఠి స్కంద షష్టి. ఈనాడు కుమారస్వామిని యథాశక్తి పూజిస్తారు. ఈనాడు స్కంద దర్శనం చేసుకోవాలని స్మ•తి కౌస్తుభం చెబుతోంది. అలాగే, ఈ షష్ఠి నాడు సూర్యపూజ చేయాలని పురుషార్థ చింతామణిలో ఉంది. ఉద్యాపన పూర్వకమైన సూర్యషష్ఠి వ్రతం చేయాలని చతుర్వర్గ చింతామణి, కృత్యసార సముచ్చయము అనే గ్రంథాలలో కూడా ఉంది.
భాద్రపద శుద్ధ సప్తమి
సెప్టెంబరు 10, మంగళవారం
భాద్రపద శుద్ధ సప్తమి నాడు ముక్తాభరణ వ్రతం ఆచరించాలని, దీనినే ఆముక్తాభరణ వ్రతం అని అంటారని స్మ•తి కౌస్తుభంలో ఉంది. ఈనాడు కుక్కుటీ వ్రతం చేసి సాంబశివ పూజ చేయాలని తిథి తత్వంలో రాశారు. ఇంకా చతుర్వర్గ చింతామణిలో ఈనాడు ద్వాదశ సప్తమి, అనంత ఫల సప్తమి, పుత్ర సప్తమి, అపరాజితా సప్తమి వంటి వ్రతాలు ఆచరించాలని ఉంది. ఈనాడు లలితా సప్తమి అని ఆమాదేర్‍ జ్యోతిషీలో ఉంది. నీలమత పురాణంలో ఈనాడు అలంకార పూజ చేయాలని రాశారు.
భాద్రపద శుద్ధ అష్టమి
సెప్టెంబరు 11, బుధవారం
భాద్రపద శుద్ధ అష్టమి నాడు దుర్గాష్టమి వ్రతం ఆచరిస్తారు. అలాగే, ఈనాటి నుంచి మహాలక్ష్మీ వ్రతాన్ని ఆరంభిస్తారు. ఈనాటి సాయంకాలం ప్రతి ఇంటి నుంచి ఒక యువతి బయల్దేరి బయటికి వచ్చి కొన్ని బొమ్మరాళ్లు ఏరుతుంది. వాటిని ఒక కుండలో వేస్తుంది. ఆ కుండకు తాడు కట్టి ఇంటి నూతిలో దింపి తిరిగి బయటకు తీస్తుంది. ఆపై బొమ్మరాళ్లను ఒక పళ్లెంలో పెడుతుంది. ఆ నూతి పక్కనే వాటికి పూజ చేస్తుంది. అనంతరం ఒక చిన్న గంట పుచ్చుకుని వాయిస్తూ బొమ్మరాళ్లతో కూడిన పళ్లాన్ని పట్టుకుని ఇంట్లోకి వస్తుంది. ఈలోగా ఇంటిలోని ఇతర స్త్రీలు తమ చేతుల్ని పసుపు కుంకుమల్లో ముంచి నేల మీద అద్ది ఆనవాళ్లు వేస్తారు. సింహద్వారం వద్ద, ఇంటి నిండా ఇలాగే ఆనవాళ్లను వేస్తారు. బొమ్మరాళ్ల పళ్లాన్ని తీసుకొనివచ్చిన బాలిక ఈ ఆనవాళ్ల మీదనే అడుగులు వేసుకుంటూ వెళ్లాలి. అప్పుడు స్త్రీలు తమ ఇంటికి మహాలక్ష్మి వచ్చిందని చెబుతారు. ఈ బొమ్మరాళ్లను మామూలుగా దేవతార్చన జరిగే చోట పెడతారు. మర్నాడు సాయంకాలం వరకు అవి అక్కడే ఉంటాయి. అప్పుడు పేరంటాళ్లను పిలిచి వేడుక చేస్తారు. పసుపు, కుంకుమలు ఇస్తారు. కొద్దిగా కొబ్బరి, గసగసాలు పంచదార కలిపి తొక్కి చేసిన ఉండలు ఈనాటి ప్రధాన ప్రసాదం. మర్నాడు మళ్లీ ఆ బొమ్మలను పూజిస్తారు. పెరుగు అన్నం నైవేద్యం పెడతారు. ఆ మీదట బొమ్మరాళ్లను తీసుకెళ్లి నూతిలో వేస్తారు. వేస్తూ వేస్తూ మీదటికి మళ్లీ వచ్చేటప్పుడు మీతో ఆనందాన్ని, సుఖాన్ని తీసుకురండి అంటారు.
భాద్రపద శుక్ల అష్టమికి రాధాష్టమి అని కూడా పేరు. శ్రీకృష్ణుడిలో తన చిత్తాన్ని లయింపచేసిన రాధ కృతార్థత పొందిన శుభ దినం ఇదేనని చెబుతారు. ఈనాడు రాధాకృష్ణులను పూజించిన వారికి సంసార సౌఖ్యం ప్రాప్తిస్తుందని అంటారు.
భాద్రపద శుక్ల అష్టమి నాడు గౌరీపర్వం కూడా ఆచరిస్తారు. ఈ పండుగ వినాయక చవితి వెళ్లిన మూడు రోజులకు ఆరంభమై మూడు రోజులు ఉంటుంది. గణపతి తల్లి, శివుని భార్య అయిన పార్వతికి ఇవి అత్యంత ప్రియకరమైన దినాలని అంటారు. ఈ అష్టమి ఒకవేళ గురువారంతో కూడి వస్తే కనుక, ఈ తిథిని గుర్వష్టమి అనీ అంటారు. దీనినే నీలమత పురాణంలో అశోకికాష్టమిగా వర్ణించారు.
భాద్రపద శుద్ధ నవమి
సెప్టెంబరు 12, గురువారం
భాద్రపద శుద్ధ నవమి తిథిని పుణ్యస్త్రీలుగా చనిపోయిన వారి శ్రాద్ధ దినంగా భావించే సంప్రదాయం ఉంది. పుణ్య స్త్రీల భర్తలు ఈ తిథి నాడు బతికి ఉన్నంత కాలం శ్రాద్ధాలు పెడతారు. కొడుకులు లేకపోతే భర్తే స్వయంగా చేస్తాడు. కొడుకులు ఉంటే పెద్ద కొడుకు చేయడం ఆచారం. పిండ ప్రదానం మొదలైనవి ఉండవు. ఇంకా ఈనాడు శ్రీవృక్ష నవమీ వ్రతం చేయాలని చతుర్వర్గ చింతామణి, నందికా నవమి, గోధూమ నవమి అంటారని నీలమత పురాణం అనే వ్రత గ్రంథాలు చెబుతున్నాయి. ఈ తిథిని నందా నవమి అంటారని, ఈనాడు దుర్గాపూజ చేయాలని స్మ•తి కౌస్తుభంలో రాశారు. ఈ తిథి కేదార వ్రత దినం కూడా.
భాద్రపద శుద్ధ దశమి
సెప్టెంబరు 13, శుక్రవారం
ఈనాటి నుంచి ఉత్తర కార్తె ప్రారంభమవుతుంది. భాద్రపద శుద్ధ దశమి నాడు దశావతారాలను పూజించాలని అంటారు. ఈ కారణంగానే దీనికి దశావతార వ్రతమనే పేరు వచ్చింది. నీలమత పురాణంలో ఈనాడు వితస్తోత్సవం చేస్తారని ఉంది. వితస్త అనేది పాంచాల దేశంలోని ఒక నది. ఈ నది ఈనాడే పుట్టిందని అంటారు. ఈ దశమి మొదలుకుని ఏడు రోజులు విడవకుండా వితస్తానదిలో స్నానం చేయడం వల్ల పుణ్యం కలుగుతుందని చెబుతారు.
దశావతార వ్రతం నాడు దేవతలకు, రుషులకు, పితరులకు తర్పణం ఇవ్వాలి. మత్స్య, కూర్మ, వరాహ, నృసింహ, వామన, పరశురామ, రామ, కృష్ణ, బుద్ధ, కల్కి అవతార ప్రతిమలను చేసి పూజించాలి. భోజనం చేయకూడదు. శక్తి లేని వారు ఒంటి పూట భోజనం చేయవచ్చు.
భాద్రపద శుద్ధ ఏకాదశి
సెప్టెంబరు 14, శనివారం
భాద్రపద శుద్ధ ఏకాదశిని వామన ఏకాదశి, పరివర్తినీ ఏకాదశి అని అంటారు. విష్ణువు ఆషాఢ శుద్ధ ఏకాదశి నాడు నిద్రకు ఉపక్రమిస్తాడు. అప్పటి నుంచి భాద్రపద శుద్ధ ఏకాదశి నాటికి ఆయన శయనించి రెండు మాసాలవుతుంది. ఆయన భాద్రపద శుద్ధ ఏకాదశి నాడు కాస్త ఒత్తిగిలుతాడు. ఆ ఒత్తిగిలడం కూడా ఎడమ నుంచి కుడికి.. అందుచేత దీనికి పార్శ్వపరివర్తిన్యేకాదశి అని పేరు వచ్చింది.
కాగా, పరివర్తన ఏకాదశిని ప్రకృతిలో చోటుచేసుకునే మార్పులకు ప్రతీకగా భావిస్తారు. ఈ ఏకాదశి నాడు ఉపవాసం ఉండటం వల్ల తెలియక చేసిన పాపాలన్నీ నశిస్తాయని, కోరిన కోరికలు నెరవేరుతాయని అంటారు.
ఈ పర్వాన్ని పురస్కరించుకుని దేవాలయాల్లో జరిగే ఉత్సవాలు సంధ్యాకాలంలో జరగడం కొన్నిచోట్ల ఆచారంగా ఉంది. అలాగే, ఈనాడు కటదానోత్సవం అనే వ్రతం ఆచరించాలని స్మ•తి కౌస్తుభం చెబుతోంది. కటము అంటే చాప. కటకారుడు అంటే చాపలు అల్లేవాడు. అంటే ఈనాడు చాప దానం చేయాలి.
ఈ ఏకాదశి రోజునే శ్రీమహావిష్ణువు వామన అవతారాన్ని దాల్చి బలి చక్రవర్తిని పాతాళ లోకానికి పంపిస్తాడు. అందువల్లే ఈ ఏకాదశిని వామన ఏకాదశి అని కూడా అంటారు. ఈనాడు వామనావతారాన్ని పూజించడం వల్ల త్రిమూర్తులను పూజిస్తే కలిగే ఫలమంతా లభిస్తుందని అంటారు. విష్ణువు ఐదవ అవతారమైన వామనుడికి ఇది ప్రియమైన తిథి అని అంటారు. వామనుడు బ్రహ్మచారి వటుడు. తపస్విని అయిన అదితికి, కశ్యప రుషి వల్ల పుట్టిన వాడు. విరోచనుడు అనే దైత్యుని కొడుకు బలి. దైత్య కులంలో పుట్టిన బలి గొప్ప విష్ణు భక్తుడు. విష్ణువు అభిమానాన్ని చూరగొన్నాడు. దీంతో అతనికి గర్వం పెరిగి దేవతలను బాధించడానికి పూనుకున్నాడు. అప్పుడు దేవతలు శేష నారాయణుని సన్నిధికి వెళ్లి బలి బాధ పోగొట్టవలసిందిగా కోరారు. అయితే బలి తన ఇష్ట భక్తుడు కావడంతో అతని జోలికి వెళ్లడానికి విష్ణువుకు ఇష్టం లేదు. దేవతల బలవంతంతో ఆయన వామనమూర్తి అయిన బ్రాహ్మణ యాచకుని వేషంలో బలి చక్రవర్తి వద్దకు వెళ్లాడు. బలి సింహాసనంపై నుంచి లేచి దానిపై వామనుడిని కూర్చోబెట్టాడు. మిక్కిలి వినయంతో రాకకు కారణం అడిగాడు. తన వేద పఠనానికి తనకు ‘త్రిపద్భూమి’ కావాలని వామనుడు కోరాడు. త్రిపద్భూమి అంటే మూడు అడుగుల నేల. బలి అలాగే ఇస్తానన్నాడు. మంత్రయుక్తంగా ఆ దానం చేయడానికి బలి తన గురువైన శుక్రుడికి కబురంపాడు. శుక్రుడు వచ్చి వామనుడి ఆంతర్యం గ్రహించి బలికి అసలు విషయం చెబుతాడు. దానం ఇవ్వడంతోనే నిన్ను పాతాళానికి తొక్కివేస్తాడని కూడా అంటాడు. అయినా సరే, తాను ఆడిన మాట తప్పనని బలి అంటాడు. అంతట వామనుడు ్ర•హ్మాండాంత సంవర్థియై ఒక పాదంతో భూమిని, మరో పాదంతో ఆకాశాన్ని ఆక్రమించి మూడో పాదం బలి నెత్తి మీద ఉంచి అతనిని పాతాళంలోకి తొక్కివేశాడు.
హేమాద్రి, భవిష్య పురాణాలలోని కథ ఇది. భాద్రపద మాస శుక్ల ద్వాదశి శ్రవణ నక్షత్రంలో వామనావతార జయంతి ఉత్సవం జరుపుతారు. దీనిని విజయ ద్వాదశి అనీ అంటారు. వామన ద్వాదశికి ముందు ఏకాదశి ఉపవాసం ఉండి, రాత్రి జాగారం చేసి వామనావతార విగ్రహాన్ని పూజించాలి. విగ్రహానికి శిఖ, సూత్రం, యజ్ఞోపవీతం, కమండలువు ఉండాలి. శ్రావణ ద్వాదశి నాడు ఉపవాసం చేసిన వారికి బ్రహ్మహత్యా దోషాలు పోతాయి.
అలాగే, కేరళీయులకు ముఖ్యమైన ఓనం పండుగ ఈనాడే. వామనుడి చేతి పాతాళానికి తొక్కబడిన బలి చక్రవర్తి తను పాలించే ప్రాంతంగా చెప్పే కేరళ రాజ్యానికి ఈనాడే స్వర్గం నుంచి తమను చూడ్డానికి వస్తాడని కేరళవాసులు నమ్ముతారు. తనవాళ్లందరినీ తృప్తిగా చూసుకుని తిరిగి స్వర్గానికి వెళ్లిపోతాడని అంటారు. అందు నిమిత్తం నిర్వహించే పండుగే ఓనం. ఈనాడే తిరిగి సగౌరవంగా బలిని స్వర్గానికి పంపుతారు.
అలాగే, భాద్రపద శుద్ధ ద్వాదశి తిథి కల్కి ద్వాదశి దినమని కూడా అంటారు. ఇంకా, ఈనాడు విఖ్యాత ఇంజనీర్‍ సర్‍ మోక్షగుండం విశ్వేశ్వరాయ జయంతి దినం.
భాద్రపద శుద్ధ త్రయోదశి
సెప్టెంబరు 16, సోమవారం
భాద్రపద శుద్ధ త్రయోదశిని గోత్రిరాత్రి వ్రతమని, దూర్వాత్రి రాత్రి వ్రతమని చతుర్వర్గ చింతామణిలో రాశారు. ఈనాడు మొదలు మూడు రోజులు అగస్త్యార్ఘ్య దానం చేయాలని నియమం. ఈనాడు ప్రదోష వ్రతం ఆచరించాలి.
ఈనాడు విశ్వకర్మ జయంతి దినం కూడా. మన దేవీ దేవతలకు ఆయుధాలను, వారికి ఆవాసాలను నిర్మించి ఇచ్చినది ఈయనేనని అంటారు. ఏటా భారత ప్రభుత్వం విశ్వకర్మ జయంతి దినాన్ని చేతివృత్తుల దినంగా పాటిస్తోంది. వృత్తిపనివారలు ఈనాడు విశ్వకర్మను విశేషంగా పూజిస్తారు.
భాద్రపద శుద్ధ చతుర్దశి
సెప్టెంబరు 17, మంగళవారం
భాద్రపద శుద్ధ (శుక్ల) చతుర్దశి అనంత పద్మనాభ చతుర్దశిగా ప్రసిద్ధి. అందుకే ఈ తిథిని పద్మనాభ చతుర్దశిగానూ వ్యవహరిస్తారు. ఈనాడు అనంత వ్రతాన్ని ఆచరించాలి. అనంతుడు అనేది విష్ణువు యొక్క అనేక నామాల్లో ఒకటి. అనంత చతుర్దశీ వ్రతం మిక్కిలి విశేషమైనదని స్మ•తి దర్పణం అనే వ్రత గ్రంథంలో ఉంది. ఉత్కళ దేశంలో దీనిని అఘోర చతుర్దశి అంటారని ఆమాదేర్‍ జ్యోతిషీ వ్రత గ్రంథంలో రాశారు. ఈ వ్రతాచరణకు త్రయోదశితో కూడిన చతుర్దశి పనికి రాదు. పూర్ణిమతో కూడిన చతుర్దశి ఈ వ్రతానికి ముఖ్యము. అనంత వ్రతం గురించి భవిష్యోత్తర పురాణంలోనూ, తిథి ప్రాముఖ్యం గురించి హేమాద్రి వ్రత గ్రంథంలోనూ ఉంది.
భారతీయులు ఆచరించే కామ్య వ్రతాల్లో అనంత పద్మనాభ చతుర్దశి వ్రతం ఒకటి. ఈ వ్రతాచరణకు ఉదయ వ్యాపిని అయిన చతుర్దశి ముఖ్యం. పూర్ణిమ ఘడియలు ఏ కొంచెం ఉన్నా ఈ వ్రతానికి ంకా శ్రేష్ఠమై ఉంటుంది. అనంతుని వ్రతానికి ముఖ్యమైన అంగాలు మూడు. అవి-
1. యమునా జల పూజనం, 2. అనంతుని పూజ, 3. ప్రతిసర పూజ.
అనంతుడు అనగా ఆదిశేషువు. విష్ణువు, రుద్రుడు అనే అర్థాలూ ఉన్నాయి. కానీ, ఇక్కడ పూజను అందుకునేది విష్ణువు పాన్పు, భూమిని మోసేవాడు అయిన ఆదిశేషువు. పద్మాల పిండితో ఏడు పడగలు గల పామును చిత్రించాలి. దర్భలతో పాము బొమ్మను వేస్తారు. దీని మీద కలశాన్ని ఉంచుతారు. ‘సహస్ర శిరసేనమ:’, ‘ఫణైస్సప్తభిరావిష్టం’ అనే మంత్రాలతో అనంతుని పూజించాలి. అలాగే అనంతుని ముందు ఒక తోరాన్ని ఉంచి పూజించాలి. అది పద్నాలుగు ముళ్లు గలదిగా ఉండాలి. కుంకుమాయుక్తమై ఉండాలి. పూజారంభానికి ముందు ముందటి సంవత్సరపు పాత తోరం ధరించాలి. పూజచేసిన అనంతరం దీనిని దక్షిణ కరానికి కట్టుకుని అప్పుడు పాత తోరాన్ని తీసివేయాలి.
అనంతుని పూజలో పద్నాలుగు (14) సంఖ్యకు ప్రాముఖ్యం ఉంది.
విష్ణువుకు పానుపు అయిన ఆదిశేషుడికి ఏడు (పద్నాలుగులో సగం) పడగలు.
చతుర్దశి తిథి పద్నాలుగోది.
తోరం పద్నాలుగు పోచలతో చేసినది.
ఆ తోరానికి పద్నాలుగు గ్రంథులు.
అలాగే, అనంతుని పూజకు ఉపయోగించే పత్రులు- పద్నాలుగు.
నైవేద్యానికి పద్నాలుగు రకాల పండ్లు, పద్నాలుగు రకాల పిండివంటలు వాడటం ఆచారం.
వాయన దానానికి పద్నాలుగు అతిరసములు వాడాలి.
గోధుమ పిండితో ఇరవై ఎనిమిది (రెండు పద్నాలుగులు) అతిరసములు చేయాలని వ్రత వివరణలో ఉంది.
అలాగే, పద్నాలుగేసి ఏళ్లకు ఒకసారి వ్రతానికి ఉద్యాపనం చేయాలి.
మనిషికి పోయిన అధికారం, సంపద, రాజ్యం మొదలైనవి అనంతుని పూజించడం వల్ల తిరిగి వస్తాయని అంటారు. అందుకే భారతదేశంలో అనంత పద్మనాభ చతుర్దశి వ్రతం చాలా ప్రాముఖ్యమైది. ఈ చతుర్దశి నాడు దేశవ్యాప్తంగా విశేష పూజలు నిర్వహిస్తారు. కేరళలో ప్రసిద్ధి చెందిన అనంత పద్మనాభస్వామి ఆలయం ఉంది. ప్రపంచంలోనే అత్యంత సంపన్న ఆలయాల్లో ఇది ఒకటి. ఈ ఆలయ నేలమాళిగల్లో అనంత సంపద పోగుపడి ఉందని, దానికి భారీ సర్పాలు కాపలా కాస్తుంటాయని అంటారు.
ఇంకా, భాద్రపద శుద్ధ చతుర్దశి నాడు పాలీ చతుర్దశీ వ్రతం, కదలీ వ్రతం ఆచరించాలని చతుర్వర్గ చింతామణిలో ఉంది.
అలాగే, గణపతి నిమజ్జనం కూడా ఈనాడే కావడం విశేషం. ఈనాడు పౌర్ణమి వ్రతాన్ని కూడా ఆచరిస్తారు.
భాద్రపద శుద్ధ పౌర్ణమి
సెప్టెంబరు 18, బుధవారం
భాద్రపద శుద్ధ భాద్రపద శుద్ధ పూర్ణిమ నాడు ఉమామహేశ్వర వ్రతం, పుత్ర వ్రతం, ఉపాంగ లలితాగౌరీ వ్రతం, లోక పాలక పూజ, వంధ్యత్వ హారిలింగార్చనా వ్రతం, వరుణ వ్రతం, బ్రహ్మసావిత్రీ వ్రతం, అశోక త్రిరాత్ర వ్రతం వంటివి చేస్తారని చతుర్వర్గ చింతామణి అనే వ్రత గ్రంథంలో ఉంది. కాబట్టే ఈ తిథి అనేక విధాలుగా ప్రశస్తమై ఉంది. శ్రావణ శుద్ధ పూర్ణిమ నాడు మంచిది కాకపోయినా, వీలులేక పోయినా ద్విజులు భాద్రపద శుద్ధ పూర్ణిమ నాడు ఉపాకర్మ చేసుకుంటారు. భాద్రపద పూర్ణిమ నాడు భాగవత పురాణాన్ని దానం ఇస్తే పరమపదం కలుగుతుంది.
భాద్రపద శుక్ల త్రయోదశి నాడు ప్రారంభించిన అగస్త్యార్ఘ్య దానాన్ని భాద్రపద పూర్ణిమతో ముగిస్తారని తిథి తత్వం చెబుతోంది.
ఈనాడు దిక్పాల పూజ చేయాలని నీలమత పురాణంలో ఉంది. దీనినే ఇంద్ర పౌర్ణమాసీ అంటారని గదాధర పద్ధతి అనే గ్రంథంలో రాశారు. అలాగే, భాద్రపద శుద్ధ పూర్ణిమ ‘మహా భాద్రీ’ అని, ఈనాడు బదర్యాశ్రమంలో గడిపితే విశిష్ట ఫల ప్రదమై ఉంటుందని గదాధర పద్ధతిలో ఉంది.
నైష్కికులకు పౌర్ణమాసీ కృత్యాలైన నాన్దీ శ్రాద్ధం, పితృ శ్రాద్ధం మొదలైనవి ఈనాడు తప్పకుండా చేయాలని చెబుతారు. భాద్రపద శుద్ధ పౌర్ణమి నుంచే మహాలయ పక్షం ప్రారంభం అవుతుంది.
భాద్రపద బహుళ పాడ్యమి
సెప్టెంబరు 18, బుధవారం
మహాలయ పక్షం ప్రారంభం. పౌర్ణమి ఘడియల్లోనే బహుళ పాడ్యమి తిథి కూడి ఉంది. కాబట్టి సెప్టెంబరు 18, బుధవారమే మహాలయ పక్షం. మహాలయ పక్షం అనేది వేదకాలం నుంచీ ఆచరణలో ఉన్న పర్వం. దీనినే పితృ పక్షమని కూడా అంటారు. భాద్రపద పూర్ణిమతో ఆరంభమై ఆ మాసపు అమావాస్యతో ముగుస్తుంది. ఆ అమావాస్యను మహాలయ అమావాస్య అంటారు. ఇది పితృ దేవతల పూజకు ఉద్ధిష్టమైనది. సాధారణ శ్రాద్ధ దినం వ్యక్తులకు సంబంధించినది. మహాలయ పక్షము సాముదాయకంగా పితరులను పూజించడానికి ఏర్పడింది. మన శాస్త్రాల్లో ఒక్క ఏడాదిలో చేయవలసినవి 96 శ్రాద్ధాలని చెప్పారు. వీటిలో పితృ పక్షం ముఖ్యమైనది. శ్రాద్ధ దినం నాడు కర్మ చేసే వాడు శ్రాద్ధం పూర్తయ్యే వరకు ఉపవసించాలి.
తండ్రి బతికి ఉండగా తల్లిని కోల్పోయిన వాడు భాద్రపద కృష్ణ పక్ష నవమి నాడు తల్లి శ్రాద్ధ కర్మ చేస్తాడు. ఇది చేయడానికి సుమారు గంట కాలం పుచ్చుకుంటుంది. ఆ సందర్భంలో మూడు పిండాలు దానం చేయబడతాయి. ఒకటి చనిపోయిన తల్లికి, రెండోది కర్మ చేసే వాని పితామహికి, ఒకవేళ ఆమె సజీవురాలై ఉంటే రెండోది ప్రపితామహికి, మూడోది ప్రపితామహి తల్లికి. ఇదే విధంగా తండ్రికి కూడా శ్రాద్ధకర్మను నిర్వహించాలి. పురోహితులు సూచించిన మేరకు దర్బగడ్డి మీద అవిసె చెట్టు ఆకులు వేస్తారు. దాని మీద విష్ణు పాదమనే ఆకు వేస్తారు. దాని మీద పిండాలు ఉంచుతారు. ఇవి పెద్ద పిండాలు. ఈ పిండాల పక్కన చిన్న పిండాలు, మరికొన్ని ధర్మ పిండాలు ఉంచుతారు. వీటినన్నింటినీ పూజిస్తారు. తరువాత దీపారాధన చేస్తారు. ఆ మీదట మంత్ర పుష్పాంజలి చేస్తారు. చివరగా నైవేద్యపు వస్తువును ఆరుబయట కాకి తినడం కోసం ఉంచుతారు. కాని ఈ నైవేద్యాన్ని ఎంత తొందరగా ముట్టుకుంటే పితృ దేవతలు అంత ఎక్కువగా తృప్తి పడ్డారని తలుస్తారు. ఇలా కర్మ చేయడానికి నిరాకరించిన వంశీకుడిని అతడి పితృ దేవతలు శపిస్తారని అంటారు. ఒక మనిషి జీవితకాలంలో ఈ మహాలయ పక్షంలో గంగ, యమున, ఫల్గుణి నదుల సంగమంలో గయలో శ్రాద్ధ కర్మ చేయడం మహత్కార్యంగా మహారాష్ట్రులు భావిస్తారు. ఈ రోజు శ్రాద్ధ కర్మ చేయలేని వారు కనీసం తర్పణమైనా విడవాలి. తర్పణానికి పిండాలు అవసరం లేదు. తిలాంజలి విడిస్తే సరిపోతుంది.
రోమన్‍ జాతీయుల్లో ఫిబ్రవరి 19వ తేదీ పితృ దేవతల పూజకు నిర్ధిష్టమై ఉండేది. ఆనాడు వారు రోమ్‍ నగరం సమీపంలోని కొండలలో ఒక కొండపై పెద్ద గొయ్యి తీసేవారు. పితృ దేవతలు భూమి కింద ఉంటారని వారి విశ్వాసం. ఆ గోతుల్లో అన్నం ఉంచే వారు. వివాహాలు, వ్యాపారాలు, ఇతర శుభకార్యాలు ఆనాడు ఆచరించరు. మనలో కూడా దాదాపు ఇదే ఆచారం కొనసాగుతోంది.
భాద్రపద బహుళ విదియ
సెప్టెంబరు 19, గురువారం
భాద్రపద బహుళ విదియ ఉండ్రాళ్ల తద్ది భోగి. కొన్ని పండుగలకు ముందు వచ్చే రోజును భోగిగా వ్యవహరిస్తారు. ఉండ్రాళ్ల తద్ది, అట్లతద్ది, మకర సంక్రాంతి.. ఈ పండుగల పూర్వ దినాలను భోగి అని వ్యవహరిస్తారు. ఈ కోవలో ఉండ్రాళ్ల తద్దికి ముందు వచ్చేది భాద్రపద బహుళ విదియ. ఇది ఉండ్రాళ్ల తద్ది భోగి. దీని తరువాత రోజు (బహుళ తదియ, సెప్టెంబరు 20) ఉండ్రాళ్ల తద్ది. ఇది స్త్రీల పండుగ. కన్నెలు, పడుచులు, చిన్నారి మగపిల్లలు కూడా ఈ పర్వంలో పాల్గొంటారు. ఇక, ఉండ్రాళ్ల తద్ది భోగి నాడు ఆడపిల్లలు అందరూ తలంటి పోసుకుంటారు. దీంతో భోగి పీడ వదులుతుందని అంటారు. తలంటు అయిన తరువాత చేతి, కాలి వేళ్లకు గోరింటాకు పెట్టుకుంటారు. తెల్లవారుగట్ల గోంగూర పచ్చడి, నువ్వు పొడి, ఉల్లిపాయ పులుసు, గట్టి పెరుగు వంటివి వేసుకుని భోజనం చేసి, తాంబూలం వేసుకుని ఉయ్యాల ఊగడం, ఆడుకోవడం మున్నగు వాటితో కాలక్షేపం చేస్తారు.
భాద్రపద బహుళ తదియ
సెప్టెంబరు 20, శుక్రవారం
భాద్రపద బహుళ తదియ (తద్ది) అమ్మాయిలకు అత్యంత ప్రీతిపాత్రమైన పర్వం. ఈనాడు ప్రతి ఇంట యువతులు ఆనందోత్సాహాలతో గడుపుతారు. వారి ఆనందమే తమ భాగ్యంగా పెద్దలు వారిని ఆశీర్వదిస్తారు. భాద్రపద బహుళ తదియకు ముందు రోజైన భాద్రపద బహుళ విదియ ఉండ్రాళ్ల తద్ది భోగి. ఈనాడు స్త్రీలు తెల్లవారుజామునే అభ్యంగన స్నానాలు చేసి వేళ్లకు గోరింటాకు పెట్టుకుంటారు. పిదప గవ్వలాట ఆడతారు. ఊరి బయట తోటలకు అట్లు, బెల్లపట్లు, పెరుగన్నం పట్టుకెళ్లి, వాటిని ఆరగించాక ఉయ్యాలలూగుతారు. రాత్రి గౌరీ పూజ చేస్తారు. ఈ పండుగ ప్రధానంగా స్త్రీల సౌభాగ్యం కోసం చేసే పండుగ. శ్రావణ, బాద్రపద మాసాలలో కొన్ని స్త్రీ సౌభాగ్యకారకమైన వ్రతాలు గురించి వివిధ వ్రత గ్రంథాలలో పేర్కొన్నారు. కానీ, ఉండ్రాళ్ల తద్ది గురించి ఆయా గ్రంథాలలో లేదు. హేమాద్రి పండితుడు చెప్పిన ప్రకారం.. చైత్ర, భాద్రపద, మాఘ మాసాలలో రూప సౌభాగ్య సౌఖ్యదమైన తృతీయా వ్రతాన్ని గురించి తనకెందుకు చెప్పలేదని యుధిష్టరుడు కృష్ణుడిని ప్రశ్నించాడు. కృష్ణుడు- భవిష్యోత్తర పురాణం నుంచి ఓ వ్రతాన్ని ఉదహరించాడు. భాద్రపద తృతీయ అన్నాడే కానీ, భాద్రపద బహుళ తదియ అని స్పష్టంగా చెప్పలేదు. సాధారణంగా భాద్రపద శుద్ధ తృతీయ నాడు చేయాల్సిన వ్రతాలే ఎక్కువగా ఉన్నాయి. కానీ, ‘గుడ తృతీయ’మనే ఒక వ్రతాన్ని కృష్ణుడు ఉదహరించాడు. గుడాపూపములు దేవికి నైవేద్యంగా పెట్టి, జలాశయాల్లో దేవీ ప్రతిమలను విసర్జిస్తారు. వామదేవుని ప్రీతి కోసం పాయసాన్ని సమర్పించాలని ఈ వ్రతంలో ఉంది. ఈ వ్రతం కూడా ఏ పక్షపు తృతీయ అనేది స్పష్టంగా లేదు. గుడాపూపములు నైవేద్యంగా ఇవ్వాలని అనడం వల్ల నేటి ఉండ్రాళ్ల తద్దియే ఆ వ్రతమై ఉండవచ్చని వ్రతకారుల అభిప్రాయం. వర్షాకాలంలో తేలికగా జీర్ణమయ్యే ఆహారాన్ని తీసుకోవాలనేది ఆరోగ్య సూత్రం. దానికి అనుగుణంగానే ఉండ్రాళ్లు ఆరగించే ఈ పండుగ ఆచరణలోకి వచ్చి ఉండవచ్చు.
కాగా, ఉండ్రాళ్ల తద్ది (తదియ) నాడు కొన్ని వర్ణాల వారు గొంతెమ్మ (కుంతి) పూజ చేయడం కూడా ఆచారం.
భాద్రపద బహుళ చవితి
సెప్టెంబరు 21, శనివారం
భాద్రపద బహుళ చతుర్థి నాడు దికాల్ప పూజ చేయాలని నీలమత పురాణం అనే వ్రత గ్రంథంలో ఉంది. అలాగే, గణపతి సంబంధమైన సంకష్ట హర చతుర్థి వ్రతాన్ని కూడా ఈనాడు ఆచరిస్తారు.
భాద్రపద బహుళ పంచమి
సెప్టెంబరు 22, ఆదివారం
భాద్రపద బహుళ పంచమి నాడు నాగులకు పాలు పోయడం ద్వారా వాటిని తృప్తిపరచాలని అంటారు. ఈనాడు రుషులను పూజించాలి. ఇది ప్రధానంగా పురుషులు చేసేదిగా ఉంది. మొదట స్నానం చేసి మట్టితో వేదిక చేయాలి. దానిని పేడతో అలకాలి. పువ్వులతో అలంకరించాలి. దర్భలు పరిచి దాని మీద గంధం ఉంచాలి. పువ్వులు ఉంచాలి. ధూపం వేయాలి. దీపం ఉంచాలి. సప్తరుషి పూజ చేయాలి. అర్ఘ్యదానం ఇవ్వాలి. దున్నకుండా, నాటకుండా పండిన శ్యామాక ధాన్యంతో బియ్యం చేసి వండి నైవేద్యం పెట్టి తాను ఆ అన్నమే తినాలి. ఇలా చేస్తే సప్తర్షుల అనుగ్రహం కలుగుతుంది. అలాగే, ఈ తిథిని మహా భరణిగానూ వ్యవహరిస్తారు.
భాద్రపద బహుళ షష్ఠి
సెప్టెంబరు 23, సోమవారం
భాద్రపద బహుళ షష్ఠి కుమారస్వామి పూజకు ఉద్ధిష్టమైనది. ఈనాడు సుబ్రహ్మణ్యేశ్వరుడిని పూజించాలి. దీనిని స్కంద షష్ఠిగా వ్యవహరిస్తారు.
భాద్రపద బహుళ సప్తమి
సెప్టెంబరు 24, మంగళవారం
భాద్రపద బహుళ సప్తమి తిథి సూర్యారాధనకు అనుకూలమైనది. భాద్రపద శుద్ధ అష్టమి నాడు ఆరంభమయ్యే మహాలక్ష్మీ వ్రతం ఈనాటితో పరిసమాప్తమవుతుంది.
భాద్రపద బహుళ అష్టమి
సెప్టెంబరు 25, బుధవారం
భాద్రపద బహుళ అష్టమి నాడు జీమూత వాహన పూజ ఆచరించాలని ఆమాదేర్‍ జ్యోతిషీ అనే గ్రంథంలో ఉంది. జీమూత వాహనుడు విద్యాధర యువకుడు. అతడు ఆత్మత్యాగులలో అతిలోకుడు. అతనికి పట్టం కట్టి తల్లిదండ్రులు వానప్రస్థాశ్రమానికి వెళ్లారు. జీమూత వాహనుడు రాజ్యాన్ని పాలిస్తూనే తరచూ తల్లిదండ్రులకు సపర్యలు చేయడానికి వారుండే అడవికి వెళ్తుండే వాడు. ఈ సందర్భంలో అతను మలయవతి అనే కన్యను చూసి మోహించాడు. ఇద్దరూ పెళ్లి చేసుకున్నారు. కొంతకాలం తరువాత జీమూత వాహనుడు విహారం చేస్తూ.. ఒకచోట పాముల ఎముకలు గుట్టలుగా పడి ఉండటం చూశాడు. ఆరా తీయగా, అవి గరుడికి రోజూ ఆహారమవుతున్న పాముల ఎముకలని తెలిసింది. గరుడుడు రోజూ అనేకానేక పాములను చంపుతూ ఆరగించేవాడు. దీంతో రోజూ ఒక పాము వెళ్లి అతనికి ఆహారమయ్యేలా నాగులకు రాజైన వాసుకి నియమం చేశాడు. ఈ క్రమంలో జీమూత వాహనుడు అక్కడ ఉండగానే ఆ రోజు గరుడికి ఆహారం కావాల్సిన శంఖచూడుడనే పాము అక్కడికి వచ్చింది. అతని వెంట రోదిస్తూ తల్లి కూడా వచ్చింది. గరుడికి ఆహారం కావడానికి ముందు ధరించాల్సిన ఎర్రని బట్టలను నాగరాజు తెచ్చాడు. శంఖచూడుడు వాటిని ధరించాడు. ఆహారబలికి అంతా సిద్ధమవుతూ ఉంది. ఇదంతా చూసి జీమూత వాహనుడి హృదయం ద్రవించింది. శంఖచూడుడికి బదులు తానే గరుడికి ఆహారంగా వెళ్లాలని నిశ్చయించుకున్నాడు. దీంతో నాగరాజు తెచ్చిన బట్టలు తనకివ్వాలని కోరగా, శంఖచూడుడు తానే గరుడికి ఆహారమవుతానని, ఆ దుస్తులను ఇవ్వనని అంటాడు. అంతలో విద్యాధరుల్లో ఉన్న ఆచారాన్ని బట్టి కొత్త పెళ్లికొడుకుకి ఎర్ర బట్టలను ఇవ్వడం ఆనవాయితీ. దాని ప్రకారం జీమూత వాహనుడి అత్తగారు ఎర్రబట్టలను పంపిస్తుంది. వాటిని ధరించిన జీమూత వాహనుడు వధ్యశిల ఎక్కుతాడు.
అంతలో గరుత్మంతుడు వచ్చి, తనకు ఆహారం కావాల్సిన పాముగా భావించి జీమూత వాహనుడిని తినడం ఆరంభిస్తాడు. శంఖచూడుడు వధ్యశిల మీదకు వచ్చి అతనిని తినడం ఆపి తనను తినాలని కోరతాడు. అలాకాదని, తనివితీరా, తన శరీరాన్ని ఆరగించాలని జీమూత వాహనుడు అంటాడు. అప్పుడు తాను ఆరగిస్తున్నది నాగ కుమారుడు శంఖచూడుడిని కాదని గరుడుడు తెలుసుకుంటాడు. జీమూత వాహనుడి త్యాగనిరతికి అబ్బురపడతాడు. అంతలో జీమూత వాహనుడికి వెతుక్కుంటూ అతని ముసలి తల్లిదండ్రులు, భార్య అక్కడకు వస్తారు. అమృతం తెచ్చి జీమూత వాహనుడిని బతికించాలని వారు గరుడుని వేడుకుంటారు. దీంతో గరుత్మంతుడు అమృతాన్ని తెచ్చి జీమూత వాహనుడిని బతికిస్తాడు. జీమూత వాహనుడు మిగిలిన అమృతాన్ని పాముల ఎముకల గుట్టలపై చల్లి వాటన్నిటినీ బతికిస్తాడు. అప్పుడు పార్వతి ప్రత్యక్షమై జీమూత వాహనుడిని విద్యాధర చక్రవర్తివి కమ్మని ఆశీర్వదిస్తుంది. ఇక మీదట పాములను చంపనని గరుడుడు హామీనిస్తాడు. ఇదీ ఈనాటి తిథి విశేషం.
ఇదెంతో కదిలించే కథ. ఒకప్పుడు ప్రాథమిక స్థాయి పాఠ్యాంశాలలో ఈ గాథ ఉపవాచకంగా ఉండేది. ఇటువంటి కథలేచిన్నారులకు త్యాగం, దయ, కరుణ బుద్ధులను నేర్పుతాయి. పెద్దలు కూడా తప్పక చదవాల్సిన త్యాగగాథ ఇది.
ఇంకా అష్టమి తిథి మధ్వాష్టమి, కాలభైరవాష్టమి, రుద్రాష్టమిగానూ కూడా ప్రసిద్ధి. ఇంకా ఈనాడు రోహిణి వ్రతం కూడా ఆచరిస్తారు. అశోకాష్టమీ వ్రతం ఈనాడు ప్రారంభించి ప్రతి కృష్ణాష్టమి నాడు దేవీపూజ చేయాలని చతుర్వర్గ చింతామణి అనే వ్రత గ్రంథంలో ఉంది.
భాద్రపద బహుళ నవమి
సెప్టెంబరు 26, గురువారం
భాద్రపద బహుళ పంచమి తిథి నాడు నీరాజన నవమి పర్వమని నీలమత పురాణం చెబుతోంది. ఈనాడు దుర్గాపూజ, గౌరీపూజాధికాలు చేయాలని అందులో వివరించారు. ఇక, కొన్ని పంచాంగాలలో ఈ తిథిని అహిర్ణవమిగానూ, దుర్గోత్థాపనగానూ వ్యవహరిస్తున్నారు.
భాద్రపద బహుళ ఏకాదశి
సెప్టెంబరు 28, శనివారం
భాద్రపద బహుళ ఏకాదశిని ఇందిరైకాదశి అని ఆమాదేర్‍ జ్యోతిషీ అనే గ్రంథంలో రాశారు. ‘హిందువుల పండుగలు’ అనే గ్రంథంలో దీనిని ‘ఇంద్రైకాదశి’గా పేర్కొన్నారు. ఇంద్రసేనుడనే వాడు ఈనాడు యమలోకంలో యాతనలు పడసాగాడు. అదే సమయంలో భూలోకంలో అతని కొడుకు ఈనాడు ఏకాదశి వ్రతాన్ని ఆచరించాడు. ఫలితంగా యమలోకం నుంచి ఇంద్రసేనుడు స్వర్గలోకానికి వెళ్లాడని పురాణకథ.
భాద్రపద బహుళ త్రయోదశి
సెప్టెంబరు 30, సోమవారం
భాద్రపద బహుళ త్రయోదశి తిథి కలియుగాది అని ఆమాదేర్‍ జ్యోతిషీలో రాశారు. ద్వాపర యుగాది అని తిథి తత్వంలోనూ, చతుర్వర్గ చింతామణిలోనూ ఉంది. భాద్రపద కృష్ణ త్రయోదశి కలియుగాది దినం. ఈ యుగమున ఒక పాలు మాత్రమే ధర్మం నడుస్తుంది. కొంతకాలానికి అది కూడా నశిస్తుంది. అధర్మమే ప్రవర్తిస్తుంది. భగవంతుడు కృష్ణవర్ణధారిగా ఉంటాడు. ప్రజలు అనాచారవంతులై ఉంటారు. దీనిని అయోమయ యుగమని కూడా అంటారు. ఈ యుగమున ప్రజలు అన్నగత ప్రాణులు. ఈ యుగ ప్రమాణం 4,32,000 మానవ సంవత్సరాలు.
Review ఊరూరా వినాయక వైభవం.